Tortikollis’in ne anlama geldiğini ve neyin sebep olduğunu bilirsek düzeltmek için yapacaklarımız çok daha hızlı etki edecektir. O zaman önce nedir tortikollis ona bakalım.

Tortikollis boyundaki sternokleidomastoid kasının kısalmasını ve kalınlaşmasını ve bunun neden olduğu boyun hareketliliğinin kısıtlı olmasını ifade eder. Ancak klinik olarak kesinlikle bundan daha fazlasını ifade ediyor. Ve tedavisini de önemsemek gerekiyor.

Tortikollis’in olduğu taraftaki kulak ve omuz mesafesi diğer tarafa göre daha kısadır. Baş diğer tarafa dönük şekilde durur. Örneğin sağ tortikolliste sağ kulak ve sağ omuza yakındır ve başı sola sola ve hafif yukarıya doğru dönük durur.

Tortikollisten sorumlu kas başın aynı yöne eğimine ters yöne ise rotasyonuna sebep olur.

Biraz karışık geldiğinin farkındayım.

Tortikollis, uterusta (çoğunlukla duruş) veya doğumdan sonra, özellikle bebeğinizin hayatının ilk 3-4 ayında pozisyonlanmalar esnasında daha çok gözle görünür olur.

Sıklıkla siz ebeveynlerin söylediği ‘bu tarafa bakmayı daha çok seviyor ya da bu tarafta daha rahat ediyor’ cümleleri aslında ilk belirtidir.

Önemli bir belirti ise asimetrilerdir. Başın bir tarafında düzleşme, limitli baş hareketleri, limitli takip becerisi, tek taraflı el ve kol kullanımı, gövdenin bir tarafta daha gergin olması, yüz asimetrisi gibi belirtiler vardır.

Kısalığın olduğu taraf yani kasın kısa olduğu tarafta kolun kullanımı daha az olur. Çünkü o taraf görme alanında değildir ve bu nedenle de farkındalığı diğer tarafa göre düşüktür. Bir tarafın kullanımının az olması o tarafın farkındalığının düşük olması bakın nelere sebebiyet verebiliyor: Omurga eğriliği, vücudun iki taraf koordinasyon problemi…
Simetri problemi, yürüme sürecinde bile asimetrik problemlere yol açması mümkündür. Yani sadece başın eğik olma durumu maalesef doğru zamanda doğru yaklaşımlar ile yönlendirilmediğinde motor gelişme geriliğine de sebebiyet verebilir.

Bu kadar basit gibi görünen ama sonuçları komplike olabilecek bir durumu sadece birkaç tane germe çalışması ile sonlandırmak mümkün olabilir mi?

Tortikollis olan bir bebekte öncelik boyun kaslarına odaklanmak şeklinde olabilmektedir. Bu yanlış değil ancak diğer motor becerileri ve kazanımlarının da bu durumdan ne derece etkilendiği ya da müdahalede bulunulmaz ise ne gibi sonuçların oluşacağı değerlendirilmelidir.

Kasa pasif germeler ile yapacağınız uzatmalar mümkün ancak gün boyu sürmediği için bir anlamı olmayacak kas yine en iyi bildiği güvenli pozisyona geri dönecektir.
Kası uzatmak için uygulanan pasif stratejiler bebeği daha çok strese sokar ve zorla ağlatarak yapılan germeler bebek için travmaya sebep olur.

Sadece fiziksel problem ile mücadele edeceğiz diye emosyonel bir travma yaratmak doğru değil bunu çocuk ile işbirliği içinde onu anlayarak zorlamadan yol kat etmek mümkün. Bebek büyüdükçe baş ve boynun antigravite kasları geliştikçe ve diğer boyun kasları uyumlu bir şekilde kasılmayı öğrendikçe de düzelmeler gözlemlenebilir.
Bu nedenle sonrasında bunun çıktıları ile mücadele etmek yerine,  anlamlı, bebeğin katılımı ile aktif hareketler ve duyusal stratejileri göz önünde bulundurarak işe başlayabiliriz.

Nasıl Müdahale Edebilirim? Önce kaynağını bilmeliyiz…
Kastaki bir hasara mı bağlı yoksa tamamen anne karnındaki pozisyonlama ilgili bu yaklaşım stratejimiz için oldukça önemli.
Hiçbir nodülün olmadığı, sertliğin kısalığın olmadığı bulgular genelde pozisyona bağlı gelişir. Anneden alacağımız bilgiler çok değerlidir. Doğum öncesi son trimesterdeki anne karnındaki pozisyon ve hareketlilik sorgulanabilir. Belki de anne karnında alıştığı pozisyonda kalmayı sürdürmek güvenli hissettiriyor olabilir. İnsan fizyolojisinde iyi veya kötü tekrarı olan pozisyon ve hareketler normal gibi algılanır ve bunu sürdürür, pekiştirir. Çünkü her koşulda beyin en iyi bildiğini yapmaya eğilimlidir.
Anne karnında hareketliliğin az olmasıyla bu sonuç doğabilir. Normal gelişim gösteren bir bebeğin anne karnında hareket halinde olmasını göz önünde bulundurursak anne karnında olan hareketlerle vestibüler (denge) sistemini de aktive ettiğini biliyoruz.
Yani pozisyonlamaya veya hareketsizliğe bağlı tortikollisli bebeklerde vestibüler sistemde bazı algısal zorluklar problemler olabileceği de göz önünde bulundurulmalı.
Vestibüler sistem zayıflığına mı bağlı bir hareketsizlik söz konusu veya hareketsizliğe bağlı bir vestibüler hassasiyet sorunu mu gelişti bu tartışılır. Birbirinin içine geçmiş halkalar gibidir.
Burada sorun sadece kısalık olmayabilir, bebek aynı pozisyonda durmaya alışıp simetri ve pozisyonlama ile ilgili algısı değişmiş ve bunu normal olan pozisyon olarak algılıyor olabilir. Bunu ayırt etmek tedavi başarısını artıracaktır. Özellikle duyusal alanda tecrübeli bir fizyoterapist bunu çok rahat anlayabilecektir.

Böyle bir durum varlığında doğru simetri algısını öğretmek gerekir.
Eğer problem vestibüler sistemde ise denge sistemini geliştirecek müdahalelerde bulunmak gerekir.
Eğer tortikollis varlığından söz ediyorsak doğar doğmaz görsel inputla da gelen bilgide baş bir tarafa eğik olarak algılanacaktır. Doğar doğmaz simetri algısından söz edemeyiz. Simetrik olan duruş şeklinin o olup olmadığı ile ilgili de fikri olmadığı için tortikolis pozisyonunu normal olan olarak algılayıp bu duruşu pekiştirebilir.
Normal simetri de başınızı düz tuttuğunuzda gelen görsel bilgi doğrudur ama biraz başınızı eğdiğinizde gelen bilgi görüntünün eğik olduğu ile ilgilidir gerçek simetriyi bildiğiniz ve bunun hakkında bir fikriniz olduğu için yan duruşta beyin size simetrik olmadığınızı söyler. Böyle bir durumda da duruşunuzu değiştirirsiniz.
Ama dünyaya simetri algısı oluşmadan o pozisyonla gözünüzü açsaydınız sizinde en iyi bildiğiniz doğru olan pozisyon o olurdu. Bu oldukça önemli bir bilgi ve tortikollis tanısı olmasa bile bebeğinizin ‘neden boynu eğik öyleyse?’ sorusunun açıklayıcı yanıtıdır. Bu nedenle bu durumda takip gerektirir.

Tortikolliste başına göre görsel simetri düzeltme algısıda değişmiş oluyor ve bundan dolayı görsel düzeltme yapamıyor. Proprioception (kas ve eklemlerden aldığımız kaslarımız ile ilgili bilgi) bilgisine göre olan algısı da değişiyor.
Bu nedenle sadece boyun eğikliği birçok sistemi de olumsuz etkilediği için visüel (görsel), vestibüler, proprioception duyularının da her biri sorgulanmalıdır.
Çocukta öğrenmeyi aktive etmemiz gerekiyor. Pasif germe ve pozisyonlamalarla bir yere kadar ilerleyebiliriz. Önemli olan bunun devamlılığını doğru uyaranlar ile sağlayabilmektir.

Yapmamız gereken en temel şey simetri algısını değiştirmek geliştirmek ve simetrik pozisyonu tekrar ederek bebeğin motor öğrenmesini düzgün simetrik hareketi açığa çıkarmasını pekiştirerek otomatik cevapların açığa çıkmasını sağlamaktır.

1-Masaj yapılabilir ağrısız ve gerginliğin aktif bir şekilde gerilmesi de yapılabilir.

2-Başın kendini aktif bir şekilde yerçekimine karşı kaldırmasını çalışabiliriz. Tummy time yani yüzüstü zamanı bunun için en ideal zamandır. Gün içerisine toplamda 1-1.5 saat olacak şekilde bu pozisyonda vakit geçirin.

3-Kısa olan taraf üzerine yatıyor ise o tarafa ince bir yastık koyulabilir.

4-Taşırken başını pozisyonlayın.

En büyük faydayı simetri çalışmak ile elde ediyoruz. Görsel olarak pozisyonunu düzeltmek için ayna da bir yöntem olabilir. Kas, denge (vestibüler sistem), görsel algı, pozisyon algısı (proprioception) değerlendirlip buna yönelik çalışmak gerekiyor.
Sadece kasa odaklanmaktan ziyade yukarıdaki eşlik eden sorunları değerlendirmek çok önemli. Tortikollis vakası kısa vadede germe ile düzelebilir ancak bebek oturmaya, yürümeye geldiğinde tekrar bozulabilir. Bunun nedeni de yukarıda saydığım ve olumsuz etkilenen sistemlerin oluşturduğu etkidir. Bebek yürüyene kadar her pozisyonda bu algıyı değiştirmemiz gerekiyor eğer bunu yapmazsak bu bozulma devam edecektir.

U r için bu faydalı olmuştur. Bebeğinizin motor duyusal gelişimi için, web sitemizde bulacağınız gelişim rehberlerinden faydalanmanızı tavsiye ederim.

Uzm. Fzt. Yonca Görgül